Direnç nedir? Elektriksel direnç çeşitleri nelerdir?
Elektriksel dirençler bir elektronik devrenin olmazda olmazlardır. Etrafımızı saran tüm cihazların yapısında bir dirence raslamamız mümküdür. Kendine has çok farklı çeşitlerde üretilen dirençler hakkında temel bilgiye sahip olmak tüm elektriksel sistemlerin çalışma prensibini anlamanızda yardımcı olacaktır. Sizin işinizi biraz daha kolaylaştırmak için direnç hakkında bilgi vermeye bu devre elemanının tanımı ile başlayalım.
Direnç nedir?
Direnç elektrik akımının akışına karşı bir mukavamet oluşturmak için kullanılan pasif bir elektrik bileşenidir. Hemen hemen tüm elektrik şebekelerinde ve elektronik devrelerde bulunabilir. Büyük R harfi ile gösterilir. Resistör olarak da adlandırılır.
Direncin birimi Ohm’dur. Alman Fizikiçi Georg Simon Ohm’un soyismi ile anılmaktadır. Sembolü ise Ω’dır. (Yunan harfli Omega sembolü)
Dirençler birçok amaç için kullanılmaktadır. Örneğin sınırlandırılmış elektrik akımı yaratmak, voltajı bölmek, ısı üretmek , kontrol kazancı sağlamak ve zaman sabitlerini ayarlamak için kullanılabilirler.
Tüm maddeler akıma karşı farklı dirençler gösterir. Örneğin bakır, gümüş, altın gibi maddelerin direnci düşüktür ve elektronlar üzerlerinde rahatça hareket edebilir. Bu maddelere iletken maddeler denir. Plastik, kağıt, tahta gibi maddelerin de akıma karşı dirençleri yüksektir ve bunlar yalıtkan maddeler olarak adlandırılır.
Direncin formülü Ohm Kanunu‘nda şu şekilde verilmektedir:
R = V / I veya V = I x R veya
R= Direnç (Ohm)
V=Gerilim (Volt)
I=Akım (Amper)
Direnç kelime manası olarak kulağa negatif gelse de elektrik devrelerinde çeşitli faydaları ve görevleri vardır:
- Devreden geçen akımı sınırlar ve belli bir değeri aşmasını engeller.
- Yüksek akımlardan hasar görebilecek devre elemanlarının akımını sınırlar.
- Isı elde etmek için kullanılabilir. Ekmek kızartma makinesinde rezistans kullanılarak akıma karşı bir direnç göstermesi sağlanır ve ısı etkisi açığa çıkarılır.
- Işık elde etmek için kullanılabilir. Eski tip akkor ampullerde kullanılan dirençler önce ısı, sonrasında ise ışık etkisini açığa çıkarır.
Direnç çeşitleri nelerdir?
Elektriksel dirençler çok farklı çeşitlerde üretilmektedir. Dirençlerin çeşitleri ve özellikleri şunlardır:
1-Sabit direnç
Sabit direnç akımı belli bir seviyede sabitlemek için kullanılır. Değeri sabittir. En yaygın kullanılan direnç türüdür. Bir devrede doğru koşulları ayarlamak için kullanılır. Değeri, devrenin tasarım aşamasında belirlenir ve devreyi ayarlamak için asla değiştirilmeleri gerekmez.
2-Telli dirençler
Telli direnç yüksek akımlara dayanıklı direnç türüdür. Bu dirençler, bir şekillendiriciye normalden daha yüksek direnç teli sarılmasıyla yapılır. Nikel-krom veya gümüş-nikel veya konstantan karışımından oluşturulur. Daha pahalı olan çeşitler seramik bir şekillendiriciye sarılır ve camsı veya silikon bir emaye ile kaplanabilir.
3-Karbon direnç
Karbon direnç kömür tozu ve reçine eritilerek oluşturulan direnç tipidir. Karbon bileşimli direnç, bir zamanlar çok yaygın olarak kullanılan bir direnç türüydü. Ancak günümüzde nadiren kullanılmaktadır. Çünkü modern dirençler daha iyi performans sağlar, daha küçüktür ve aynı zamanda daha ucuzdur.
4-Film direnç
Film direnç şerit bir yalıtkan üzerine sarılarak oluşturulan dirençtir. İnce ve kalın olmak üzere iki farklı tipi vardır. Güç seviyelerinin daha düşük olduğu transistör teknolojisinin ilk günlerinde üretmine başlanmıştır.
5-Entegre direnç
Entegre direnç sıra olarak birden fazla direncin tek bir gövdede toplandığı direnç çeşididir.
6-Değişken direnç
Değişken direnç değerinde duruma göre değişkenlik göstermesi ve ayar yapılması mümkün olan dirençtir.
7-Termistör direnç
Termistör direnç adından da anlaşılacağı gibi ısıya duyarlı dirençtir. Gövde sıcaklığı yükseldikçe direnci yükselen ve gövde sıcaklığı düştükçe de düşen dirençlere PTC, gövde sıcaklığı düştükçe direnci yükselen ve gövde sıcaklığı yükseldikçe de düşen dirençlere NTC denir.
8-Foto direnç
Foto direnç üzerine düşen ışıkla ters orantılı olarak direnci değişen direnç türüdür. Birçok sensör uygulamasında kullanılır ve uygun maliyetli bir çözüm sağlar.
Direncin bir döner anahtar tarafından el ile ayarlanabildiği devre elemanıdır.
10-Trimpot
Trimpot tornavida yardımıyla ayarlanabilen direnç çeşididir. Ayarlanan değer sabitlendikten sonra pek değiştirilmez.
11-Reosta
Yüksek akımlı devrelerde reosta kullanılır. Büyük boyutludur ve direnç el ile ayarlanır.
Direnç ne ile ve nasıl ölçülür?
Direnç ohmmetre yardımıyla ölçülür. Çağımızda artık ohmmetreler yerine hem akım ve gerilim de ölçebilen multimetreler tercih edilmektedir. Multimetre ile direnç ölçülecekse ayar butonu Ohm kısmına getirilmelidir ve direnç aralığı seçilmelidir.
Multimetrenin içindeki pilden gelen akım kullanılabildiğinden enerjili bir devrede aslı direnç ölçümü yapmayın. Mutlaka direnci ölçülecek elemanı devreden ayırın ve ölçüm yaparken parmaklarınızı temas ettirmeyin. Multimetre problarını direncin iki ucuna değdirin ve ölçümü alın.
