Topraklama nedir? Ne işe yarar? Çeşitleri nelerdir?

Evinizdeki elektrikle çalışan tüm aletleri düşünün. Buzdolapları, klimaları, çamaşır makinelerini, televizyonları, dizüstü bilgisayarları ve su ısıtıcıları… Bu cihazların hemen hemen hepsinin dış kasası iletken malzemelerden yapılmştır. Peki bu cihazlara dokunduğumuzda neden çarpılmayız? Cevabı çok basit. Çünkü elektriği taşıyan kısımları dış kasadan yalıtılmıştır. Peki bu yalıtım bozulursa ve cihazın gövdesinden akım akmaya başlarsa bizi koruyacak bir şey yok mu? Bu sorunun cevabı “topraklama” teriminde yatmaktadır.

Topraklama nedir?

Topraklama, gerilim altında olmayan tesisat kısımlarının bir iletkenle toprağa bağlanması işlemidir. Elektrikle çalışan cihazlarda ve sistemlerde zamanla çeşitli nedenlerle elektrik kaçağı olabilir. Topraklama yapılmışsa elektrik kaçağı, bir iletken vasıtasıyla toprağa iletilir. Böylelikle insan ve teçhizat güvenliği sağlanmış olur.

Toprağın iç direnci çok düşük ve iletim özelliği çok yüksektir. Topraklamalı sistemlerde kaçak oluşması durumunda cihaza dokunan bir kişi elektrik yüküne kapılmayacak ve elektrik yükü topraklama hattı üzerinden toprağa akacaktır.

Topraklama yapılmamışsa tüm hata yükü insan üzerinde akar ve hayati bir tehlike oluşur. Ölümle sonuçlanabilecek sonuçları olabilir.

• İnsanları kısa devre akımlarına karşı korur.
• Akım her zaman toprağa akmaya meyilli olduğundan topraklama yapılmadığında cihazlardaki herhangi bir izolasyon hatasında akım cihaz üzerinde kalacaktır. Topraklama izolasyon hatasının toprağa iletilmesi için en güvenli yoldur. 
• Teçhizatı ani darbe gerilimlerinden ve yıldırımın oluşturduğu deşarj akımlarından korur.

Topraklama çeşitleri

Topraklama çeşitleri şunlardır:

Koruma topraklaması

İşletme araçlarının aktif olmayan yani normalde üzerinden akım geçmeyen kısımlarının topraklanmasıdır. Elektriksel cihazlardaki olası bir kaçak gövdeye sıçrayabileceğinden gövdenin topraklanması da gereklidir. İnsanların temas etmesi olası tüm metal yüzeylere koruma topraklaması yapılmalıdır. Ölçülen toprak direnci 5 Ohm’un altında olmalıdır. Motorların metal gövdeleri, yürüyen merdivenler gibi metal barındıran aletlere koruma topraklaması yapılmalıdır.

İşletme topraklaması

İşletme aktif bölümlerinin ve sıfır iletkeninin topraklanması işlemidir. Topraklama devresine direnç koymadan yapılan dirençsiz işletme topraklaması ve orta gerilim sistemlerde uygulanan bir direnç üzerinden uygulanan dirençli işletme topraklaması olarak iki farklı tipi vardır. İşletme topraklaması yapılacak bölgede toprak direnci 2 Ohm altında olmalıdır.

Fonksiyon (yıldırım) topraklaması

Bir işletim tesisinin belli bir fonksiyonu yerine getirmesi için yapılan topraklama çeşididir. Direnç değer 10 ohm altında olmalıdır. Yıldırım topraklaması, raylı sistem topraklaması, zayıf akım ekipmanlarının topraklanması gibi amaçlarla yapılır.

Evlerdeki topraklama

Bir bina tesisatında 2 çeşit elektrik kablosu vardır. Faz ve nötr. Bu iki kablo elektrikli cihazların çalışması için gereklidir. Evlerde bulunan prizlerde de bu iki kablo mutlaka prize girmektedir. Yani iki uçlu fişi bir prize taktığınızda uçlardan biri faz biri nötrdür. Topraklı prizlerde bu iki deliğe ek olarak dış kısımlarda metal çıkıntılar vardır. Bu kısım topraklamadır. Bu topraklama iletkenleri bina dışında toprağa yerleştirilen bakır çubuk veya levha ile sonlanan topraklama kablosuna bağlanmaktadır. Evlerde kullanılan tüm prizlerin topraklamalı priz olması insan güvenliği açısından çok çok önemlidir.

Elektrik sistemlerinde topraklama kablosu sarı-yeşil renkte olur. Aynı şekilde topraklama klemensleri de sarı-yeşil renktedir.