Termik röle nedir?

Isı, bir motorun performansında ve ömründe önemli bir faktördür. Motor ısınmasının birincil kaynaklarından biri, motor sargılarından geçen akımdır. Isınma, motor çalışmasının kaçınılmaz bir koşulu olduğundan, motoru aşırı ısınmadan veya termal aşırı yüklenmeden korumak önemlidir. Termik röle bu işi en efektif şekilde yapar.

Termik röle nedir?

Termik röle, aşırı yük durumlarında motoru koruyan bir elektrik koruma cihazıdır. Termik röle kullanılarak 1 fazlı ve 3 fazlı motorun aşırı ısınması ve kullanılamaz hale gelmesi önlenir. Bu cihaz, motorun çalışma akımını izler ve aşırı yük durumunda kontak çıkışı vererek kontaktörü kapatır. Ayrıca faz kaybı sırasında motoru hasardan korur.

Termik rölenin temel işlevi motorları aşırı akımlardan korumaktır. İçerisindeki bimetal, aşırı akımın oluşturduğu sıcaklık etkisiyle form değiştirir ve röle kontaklarının termik bir açma yapmasını sağlar. Sahadaki motor da bu şekilde korunmuş olur.

Termik rölenin çalışma prensibini anlayabilmemiz için termik açma ve manyetik açma kavramlarını bilmeliyiz.

Termik açmada koruma elemanının maruz kaldığı aşırı akım, taşıyabileceği nominal akımın 2-3 katı mertebeleri seviyesindedir. Bu yüzden bimetalin ısınması prensibine göre açma yapılır. Manyetik açmada ise koruma elemanının maruz kaldığı aşırı akım çok kısa süre içerisinde (bir kısa devre nedeniyle) nominal akımın 8-10 katları mertebesine ulaştığından bimetalin ısınması beklenmez. Bimetalin ısınması beklenirse akımdaki ani yükseliş yük için tehlikeli bir durum oluşturacağından, manyetik alanın değişimine bakılır.

Termik aşırı akım rölesi isminden de anlaşılabileceği gibi sadece termik koruma yapar. Manyetik koruma; yani kısa devreye karşı koruma yapmaz. Çoğu termik, fazlarından birinin kesilmesi durumunda motorun iki fazda çalışmasını önlemek için faz kaybı koruması da yapar.

Termik rölenin çalışma prensibi

Termik röle içerisinde bulunan bimetalin ısınma sonucu bükülmesi prensibi ile çalışır. Aşırı akım durumunda rölenin içerisindeki bimetal ısınır ve bükülür. Bu bükülmenin etkisiyle röleye bağlı durumdaki kapalı kontak harekete geçer ve açılır. Yani termik röle atmış olur.

Bu kontak da motor kontaktörünün bobininin enerjisini keserek motora giden ana beslemeyi keser. 

Aslında açmayı yapan termik röle değil beraberinde kullanıldığı kontaktördür. Özetle termik rölenin atması için üzerinden taşıyabileceğinin üzerinde akım geçmesi gereklidir. Aşırı akım maksimum 6..7 katına kadar olmalı ve aniden yükselmemelidir.

Termikler motorlardaki kullanımlarında kalkış akımı, kısa devre akımı veya frenleme anındaki akımlarda koruma yapmazlar. 3 kutuplu olarak üretilirler. Bu yüzden kısa devre korumanın sağlanabilmesi için mutlaka manyetik koruma yapan motor koruma şalterleri, otomatik sigortalar, kompakt şalterler, sigortalı yük ayıcılar ile beraber kullanılmalıdırlar.

Termik röle ayarı nasıl yapılır?

Termik röle üzerinde akımın ayarlanabildiği potansiyometre vardır. Ayar bu potansiyometre aracılığı ile yapılır. Potansiyometrenin akım seviyesi mutlaka korunacak motorun akım seviyesi ile eşitlenmelidir. Akım aşağıda ayarlanırsa nominal çalışmada motor gereksiz stop eder. Yukarıda ayarlanırsa da motor korunması gereken amperajın üstünde korunduğu için motor zarar görür.

Termik röle seçimini şöyle örnekleyebiliriz: Diyelim ki elimizde 6A…10A arası ayarlanabilen bir termik var. Korumamız gereken motorun da nominal akımı 8A olsun. Rölenin potansiyometresini 6A’e ayarlarsanız motor nominal koşulu olan 8A’de çalışırken bile bu durumu aşırı akım olarak algılayacaktır. Potansiyometreyi 10A’e ayarladığınızda ise motor 8A’lik nominal çalışma koşullarında açma yapmayacaktır; ancak motorun üzerinden 9A’lik sürekli bir aşırı akım geçerse röle bunu algılayamayacak ve motorunuz yanma tehlikesi ile baş başa kalacaktır.

Termik röle seçerken bu ürüne uyumlu kontaktör seçimine de dikkat edilmelidir. Çünkü termiklerin baraları kontaktörlerin ana besleme terminallerine geçeceği için boyut olarak ve akım taşıma kapasitesi olarak kontaktörlerle uyumlu olmalıdır.

Termik röle üzerinde bulunan butonlar ve termik akım ayarları

Bu ürünlerin üzerinde bulunan akım ayar potansiyometresini aşağıda görebilirsiniz.

Bazı termiklerde reset ve test butonu da bulunur.

Reset butonu

Reset butonu otomatik veya manuel konumuna getirilebilir. Otomatik (A) konumunda bimetaller soğuyunca yardımcı kontak ilk pozisyonuna  geri döner ve kontaktör çekerek motor çalışır. Manuel (M) konumunda ise  bimetaller soğuduktan sonra tekrar  devreye almak için reset butonuna  basılması gereklidir .

Test Butonu

Test butonuna basıldığında motor kontaktörü devreden çıkarılır. Devreyi kapayan kontak işleme geçmez. Test butonu çekilerek kesen kontak açılır ve kapayan kontak  kapanır. Reset  butonunun  pozisyonuna  göre  cihaz  otomatik  olarak  veya elle start pozisyonuna getirilir.

Termik röle bağlantı şeması

Aşağıda termik rölenin bağlantısını görebilirsiniz..