Reosta nedir? Nasıl çalışır? Nerelerde kullanılır

Elektrik devrelerinde kullanılan reosta standart bir dirence göre farklı özelliklere sahiptir. Bu yazımızda tüm yönleri ve özellikleri ile reostaları inceliyoruz.

Reosta nedir?

Reosta, direnci el ile artırarak veya azaltarak elektrik akımını kontrol etmek için kullanılan değişken bir dirençtir. Bir elektrik devresinde akımın ayarlanması veya direnç değişimi gerektiren uygulamalarda kullanılanılan büyük yapılı bir direnç tipidir. Reostalar yüksek akımları kontrol edebilme kabiliyetine sahiptir.

Bir elektrik devresinden akan elektrik akımını belirleyen iki değişken vardır. Devreye uygulanan gerilim miktarı ve elektrik devresinin toplam direnci. Devrenin direncini düşürürsek, devre boyunca elektrik akımı miktarı artacaktır. Devre direncini arttırırsak da devredeki akım azalacaktır.

Reosta elektrik devresindeki elektrik akımını artırıp azaltma işini üstlenir. Reosta elektrik akımını belirli bir seviyeye düşürür, tamamen engellemez. Elektrik akımının akışını tamamen engellemek için sonsuz bir direnç gereklidir. Pratik olarak elektrik akımını tamamen sıfıra indirmek mümkün değildir.

Reosta kelimesinin kökeni Yunanca’daki “rheos” ve “statis” kelimelerinden gelmektedir. Bu kelimeler birleştiğinde “akış kontrol cihazı” veya “akım kontrol cihazı” anlamına gelmektedir.

Reosta nasıl çalışır?

Reostanın yapısı potansiyometreye benzer. Çünkü reosta zaten bir potansiyometre çeşididir. Potansiyometre gibi, reosta da üç uçtan oluşur: A ucu, B ucu ve C ucu. Ancak, yalnızca iki uç kullanılır: A ve B veya B ve C uçları.

B ucu kadrana (wiper) bağlı sabit uçtur. A ve C ucu da dirençli elemana (track) bağlıdır. Dirençli eleman boyunca hareket eden kadran, reostanın direncini değiştirir. Reostadaki dirençli eleman, bir tel bobinden veya ince bir karbon filmden yapılır.

Reostatın direnci, içinden elektrik akımının geçtiği direnç telinin uzunluğuna bağlıdır.

Reostada A ve B terminallerini kullanılırsa, kayan kadranı terminal A’ya yaklaştırdığımızda minimum direnç alınır; çünkü direnç yolunun uzunluğu azalır. Sonuç olarak, yalnızca küçük miktarlarda elektrik akımı engellenir ve büyük miktarda elektrik akımına izin verilir.

Benzer şekilde, kayan kadranı C terminaline yaklaştırdığımızda maksimum direnç elde edilir; çünkü direnç yolunun uzunluğu artar. Sonuç olarak, büyük miktarda elektrik akımı engellenir ve sadece küçük miktarda elektrik akımına izin verilir.

Benzer şekilde B ve C uçları da kullanılabilir. Kadran A’ye yaklaştığında direnç artar, A’dan uzaklaştığında da direnç azalır.

Reosta ve potansiyometre arasındaki fark nedir?

Potansiyometrelerde akımı sınırlamak için üç terminalin tümünü kullanılır; oysa reostalarda sadece iki terminal kullanılır. Reostalar yapı olarak potansiyometrelere oranla daha büyük olduklarından dolayı daha yüksek akımları sınırlayabilirler. Potansiyometreler daha küçük boyutludur ve kullanım alanları daha yaygındır.

Reosta çeşitleri

Reostalar iki farklı çeşitte üretilirler. Döner ve lineer tipler.

Döner reostalar

Dairesel reosta olarak da adlandırılırlar; çünkü dirençli elemanı bir daireye benzemektedir. Döner reostadaki dirençli eleman dairesel veya açılıdır. Bu tür reostalarda, kadran döner şekilde hareket eder. Döner reostalar boyutlarının küçük olması nedeniyle lineer sigortalara göre daha fazla kullanılırlar.

Lineer reostalar

Doğrusal reosta ve silindirik reosta olarak da adlandırılırlar; çünkü dirençli elemanı bir silindire benzer. Bu tip reostalarda da kadran doğrusal bir şekilde hareket eder. Doğrusal reostalar sıkılıkla araştırma ve geliştirme laboratuvarlarında kullanılırlar.

Reosta nerelerde kullanılır?

Veriminin çok yüksek olmaması ve çok enerji tüketmesi gibi sebeplerden dolayı son yıllarda kullanım alanı azalıp yerini anahtarlayıcı elektronik cihazlara, yarı iletken elemanlara, trimpotlara bıraksa da reosta halen bazı uygulamalarda kullanılmaktadır.

• Reosta genellikle yüksek gerilim veya akımın gerekli olduğu uygulamalarda kullanılır.
• Loş ışıkta reostalar ışığın yoğunluğunu değiştirmek için kullanılır. Reostaların direncini arttırırsak, elektrik akımı ampulden daha az akar ve ışık parlaklığı azalır. Benzer şekilde, reostaların direncini azaltırsak, elektrik akımı ampulden daha fazla akar ve ışık parlaklığı artar.
• Reostalar, bir radyonun sesini artırmak veya azaltmak ve bir elektrik motorunun hızını artırmak veya azaltmak için kullanılır.
• Elektrikli sobaların sıcaklık ayarının yapıldığı düğmelerde kullanılır. Rezistansı olan ve sıcaklığın artırılıp azaltılması gerektiği mutfak aletlerine benzer tüm uygulamalarda kullanılır.
• TV, radyo gibi cihazlarda sesi artırıp azaltmak için kullanılır.
• Laboratuvarlarda etalon direnci olarak kullanılır.
• Köprü metotlu direnç ölçümlerinde kullanılır.

Reosta seçimi

Bir uygulama için bir reosta seçerken, akım genellikle güç (watt) değerinden daha önemli bir faktördür.

Motor kontrolü için bir reosta kullanıyorsanız, tüm doğru akım motor tiplerinin hız kontrollü olabileceğini; ancak sadece birkaç çeşit alternatif akım motorunun hızının kontrol edilebilir olduğunu bilmelisiniz.  Bu nedenle reostayı doğru tipte bir motorda kullanmak gerekmektedir.

Çoğu reosta, reosta bir tutaç takmanıza izin veren yuvarlak veya düz bir şafta sahiptir.

Küçük boyutlularının bazılarında, reostayı ayarlamanıza izin veren tornavida yuvaları bulunmaktadır.

Reosta devresini açmak veya bağımsız bir devreye erişmek için reostaya bir anahtar bağlanabilir.

Reostalar, açı dönüşünü toplam dönüşün herhangi bir bölümüne sınırlayan sabit veya ayarlanabilir bir tampon ile kontrol edilebilir. Genel olarak bu reosta tipi, devrede her zaman belirli bir direncin olması gerektiği uygulamalarda kullanılır.

Reosta sembolü

Üstteki sembol Amerikan standardına göre alttaki sembol ise uluslararası standartlara göredir.