Faz, Nötr, Toprak Nedir? Renkleri, Harfleri ve Anlamları ile!

“Faz, Nötr, Toprak” terimleri elektrik mühendisliği ve elektrik/elektronik alanında kullanılan terimlerdir. İlk olarak faz, nötr, toprak kavramlarının neler olduğuna bakalım:

Faz

Elektrik devrelerinde enerjinin taşındığı, dönüşümlerinin gerçekleştiği iletkenlere verilen isimdir.

Elektrik yüklü canlı (yüklü / enerjili) uçtur. Yüksek potansiyellidir.

Nötr

Elektrik devrelerinde, faz iletkenlerine göre elektrik potansiyeli sıfır olan, yani enerjinin taşınmadığı ama yine de devre için önemli bir bağlantı noktası olan iletkenlere verilen isimdir.

Elektriğin dönüş yapmasını sağlayan yüksüz uçtur. Sıfır potansiyellidir.

Toprak

Elektrik devrelerinde güvenliği sağlamak amacıyla kullanılan, topraklama iletkenleri olarak adlandırılan iletkenlere verilen isimdir. Toprak iletkenleri, yüksek gerilimlerin neden olduğu tehlikelerden insanları korumak için kullanılır.

Toprak, cihaz gövdelerinin toprağa iletildiği uçtur. Normalde bu uç da yüksüzdür.

Faz nötr toprağın ne olduğunu daha iyi anlamanız için konuyu biraz daha açalım.

Yukarıdaki gösterimde olduğu gibi alternatif akımla çalışan elektriksel cihazlara bir faz ucu bir de nötr ucu girer. Enerji fazdan gelir ve cihaza girer ve daha sonra da nötrden geri döner. Enerji her zaman yüksek potansiyelden düşük potansiyele akma eğilimindedir. Böylece devre tamamlanmış ve cihaz enerjilendirilmiş olur. Fazın ve nötrün ne işe yaradığını anladık. Fakat tek faz bir prizin içerisine baktığınızda faz ve nötrle beraber toprak kablosunu da görürsünüz. Peki, toprak ucu niye var?

Bu kısımda da toprağın bir iletken gibi davrandığını hatırlatalım. Toprak bir iletkendir. Bunu aklımızın bir köşesine kaydettikten sonra devam edelim…

Diyelim ki bu cihazın gövdesinde bir kaçak oluştu. Yani faz ucu cihazın metal aksamıyla temas etti. Bu durumda sistemde topraklama yoksa canlı elektrik cihazın üzerinde öylece kalacaktır. Bir kişi cihaza dokunursa tüm enerji dokunan kişi üzerinden akar ve toprağa ulaşır. Dokunan kişi iletken görevi görür. Bu da o kişinin hayatına mal olabilecek bir durum oluşturur. (Evet bu durumda evdeki sigorta atacaktır ancak sigorta atana kadar geçen süre milisaniyeler mertebesinde olsa bile size zarar verecek akımın üzerinizden geçmesine neden olabilir.)

İşte bu nedenle cihazların gövdeleri, panolar, tesisatlar, prizler topraklanır ki bir izolasyon hatası olduğunda canlı uçtaki kaçak toprağa aksın ve bunun neticesinde kısa devre oluşup evdeki sigorta atsın. Yani siz daha canlı gövdeye dokunmadan sigorta atsın ve canlı gövdeye dokunma ihtimaliniz ortadan kalksın. İşte bu yüzden topraklama yapılır. Topraklamalı fişlerin ve prizlerin kullanılmasının sebebi de budur.

Neden bazı cihazlar topraklı fişliyken bazıları topraksız fişli?

Yukarıdaki açıklamalardan sonra akıllara şu soru gelebilir:

Receiver, televizyon, şarj aleti gibi bazı cihazların topraklamalı fişi yok. Cihazı topraklı prize bağlasam bile toprak ucu temas etmediğinden alette bir kaçak olursa nasıl topraklanacak?

Çamaşır makinesi, buzdolabı gibi cihazlar metal gövdelidir ve yüksek akımlar çekerler. Kaçak olması durumunda metal gövdede enerji olabilir. Bu tip cihazlar sınıf 1 yalıtım sınıfına sahip cihazlardır ve topraklı fişle beraber sevk edilirler ve topraklı prize bağlanmaları gerekir. Yani yüksek akım çeken metal gövdeli cihazların üzerinde topraklamalı fiş vardır.

TV, DVD oynatıcı gibi cihazlar ise sınıf 2 yalıtım sınıfındadır ve kasaları iki kez yalıtılmıştır. Kaçak olması durumunda gövdeye enerji sıçramaz. Bu nedenle bu cihazların topraklı fişleri yoktur.

Elektrik faz nötr toprak renkleri

Bir tesisatta” faz nötr toprak nasıl anlaşılır?” diye soruyorsanız bunun cevabı kablo renklerine bakmaktır. Renkleri haricinde de mutlaka kablo uçlarını kontrol kalemi ile kontrol edin. Kontrol kalemini dokundurduğunuzda ışığı yanıyorsa bu uç faz ucudur. Diğer uçlarda da kontrol kalemi yanıyorsa bir terslik vardır ve nötrde veya toprak iletkeninde akım akıyordur. Tesisatı kontrol etmeniz gerekecektir.

Tek fazlı sistemlerde (Yani konut uygulamalarının çoğunda) :

Faz: Kahverengi (Eski tesisatlarda kahverengi veya siyaha rastlayabilirsiniz çünkü eski standarda göre bu ikisinden biri tercih edilebiliyordu. Yeni standarda göre ise sadece kahverengi kullanılmalı)

Nötr: Mavi

Toprak: Sarı – yeşil

Faz nötr toprak harfleri

Faz, nötr ve topraklama hangi harflerle gösterilir sorusunun cevabını şöyle yanıtlayabiliriz…

Projelerde faz, nötr ve toprak iletkenleri farklı harflerle gösterilir. Böylelikle iletkenin hangi uca olduğu proje üzerinden anlaşılabilir. Faz nötr toprak sembolleri şöyledir:

Fazlar:

3 fazlı sistemlerde 3 faz olacağı için L1, L2, L3 harfleriyle gösterilir. Eski projelerde R, S, T harflerine de rastlayabilirsiniz. Tek faz sistemlerde bu harflerden herhangi birini kullanılabilir. Sonuçta tek fazlı sistem de 3 fazdan oluşturulacağı için bu tek faz, L1, L2, L3’ün herhangi birinden geliyor olabilir.

Nötr:

N harfiyle gösterilir.

Topraklama:

PE harfiyle gösterilir. Nötr ile toprağın birleştirildiği uygulamalarda PEN olarak da gösterilebilir.

Faz nötr arası kaç volttur?

Bu sorunun en doğru cevabı projeden projeye göre değiştir olmalıdır. Çünkü besleme gerilimi farklı projelerde farklı olabilir. Ancak Türkiye şartlarında herhangi bir evde faz nötr arasını ölçerseniz 220…230 V arası bir gerilim görmelisiniz. Bu aralıkların biraz dışına çıkılırsa çok problem değildir; ancak aralıklar ciddi şekilde yukarı ve aşağı yönde aşırı veya düşük olarak ölçülüyorsa sistemde gerilim yükselmesi veya gerilim düşüşü vardır. Bu, çalışan cihazları için çok tehlikelidir.

Bu yazımızdaki görselleri ve bazı içeriği bu videodan aldık. Videoyu da izleyebilirsiniz:

Kaynak