Elektrik çarpması nasıl olur? İnsan üzerindeki etkileri nelerdir?

Basitçe şöyle izah edelim:

Ohm kanununda V=I x R diye bir formül vardır. (V=Gerilim, I=Akım, R=Direnç) Bu formüle göre devrede sabit bir gerilim altında direnç artarsa akım düşer. (Tabii ki bu hesap alternatif akımda daha faklıdır ama aynı kural alternatif akım için de geçerlidir.)

Yani insan vücudunun belli bir direnci vardır. Sabit bir gerilim altında direnç artırıldığı zaman akım düşeceğinden dolayı vücut direnci artırılarak akımın şiddeti azaltılabilir. Yani üzerinde elbise olan, ayağında plastik ayakkabısı olan, fiziksel olarak daha iri yapılı olan bir kişi daha az akıma maruz kalır. O yüzden elektrikçiler elektrik çarpması durumunda dirençleri artabilsin ve akıma daha az maruz kalsınlar diye özel ayakkabılar, kıyafetler, eldivenler kullanırlar.

Yapılan araştırmalara göre insan vücudunun direnci yaklaşık 1000 Ohm ile 5000 Ohm arasındadır. Çeşitli faktörler bu direnci değiştirmektedir. Bunlar:

• Ayakkabısız, ıslak zeminde bulunan ve ıslak vücutlu birisinin direnci 1000 Ohm civarındadır. (Özellikle banyoda direncinizin çok düşük olduğunuzu aklınızda bulundurun. Banyodaki aletlerin kaçak oluşturmaması çok çok önemli. Ya da uyandığınızda evinizi su bastığını gördünüz. Asla ıslak zemine basmayın. Zemin elektrik yüklü olabilir.)
• Ayakkabılı, kuru bir ortamda bulunan ve kuru vücutlu birisinin direnci 5000 Ohm civarındadır.

İnsan için tehlikeli olan akım seviyesi 25…30mA’den sonrasıdır. Bu yüzden evlerde kullanılan kaçak akım koruma cihazlarının kaçak akım koruma sınırları 30mA’dir. Bu cihazlar kaçak tehlikeli boyuta ulaşmadan çok kısa bir süre içinde devreyi kestirip akımın insan üzerinden akmasını engellerler. Evlerinizde kaçak akım cihazı olması hayati derecede önemlidir. Bu 30mA değerini baz alıp insan ortalama direncini ortalama 2000 Ohm olarak alırsak 30mA x 2000 Ohm= 60V’tan sonrası insan için tehlikelidir diyebiliriz.  Bu hesap DC akım için geçerlidir.

Tabii ki bu değer tüm vücut içindir. Vücudun dizden ya da kalçadan aşağısı bir elektrik akımına kapılırsa akım yere ulaşana kadar direnç az olacağı için daha yüksek bir akıma maruz kalınır.

Şimdi vücuttan geçen akımın zamanla değişimini gösteren aşağıdaki grafiği inceleyelim. (Alternatif akım için)

1.bölge: Zararsız.

2.bölge: Genelde zararsız ama psikolojik olarak etkileyebilir.

3.bölge: Genelde organik bir zarar beklenmez. Kas kasılmaları, kramplar, nefes almada zorluk yaşanır.

4.bölge: Kalp karıncığının çok fazla ve düzensiz titreşmesi (ventriküler fibrilasyon) artar. C2’de %5, C3’de %50, C3’ün sağında %50’nin de üzerinde. Akım arttıkça kalp durması, solunum durması ve şiddetli yanıklar gibi patofizyolojik etkiler oluşabilir.

Sonuç olarak üzerinizden geçen akımın ve gerilimin miktarı, giydiğiniz kıyafetler, hangi ortamda olduğunuz, akımın vücutta izlediği yol ve vücutta kalma süresi çarpılmanın şiddetini belirleyen faktörlerdir.

Elektrik çarpması nasıl önlenir?

Elektrik çarpmalarına karşı alınacak önlemler şunlardır:

• Elektrik işleriyle uğraşırken sigortalar mutlaka kapatılmalıdır.
• Elektrik işleriyle uğraşırken yalıtkan materyaller kullanılmalı ve eldivenler, özel ayakkabılar giyilmelidir. Alüminyum veya çelik merdiven kullanılmamalıdır. Ahşap ya da cam elyaf merdivenler tercih edilmelidir.
• Islak eller ile elektrik prizlerine ve düğmelerine dokunulmamalıdır.
• Çocuk korumalı prizler tercih edilmelidir. Banyolarda kapaklı prizler kullanılmalıdır.
• Üçlü prizler ortamı su basma ihtimali de göz önünde bulundurularak yerde bırakılmamalıdır.
• Tesisatlarda mutlaka kaçak akım koruma röleleri kullanılmalıdır.
• Yıpranmış, izolasyonu bozulmuş kablolar ve kırık fişli ekipmanlar kullanılmamalıdır.
• Devreden bir kondansatör çıkarırken dikkatli olunmalıdır. Bir kondansatör enerji depolar ve çıkarıldığında doğru şekilde boşalmazsa kolayca elektrik çarpmasına neden olabilir.