Diyot nedir? Diyotun çalışma prensibi
Diyot nedir?
Diyot tanımını şöyle yapabiliriz:
Diyot elektrik akımını sadece tek yönde ileten yarı iletken bir devre elemanıdır. Elektronik devrelerde sıklıkla kullanılır.
Diyot ne işe yarar?
Diyotlar bir yönde çok düşük direnç göstererek akım geçişine müsaade ederken, diğer yönde ise yüksek direnç gösterirler ve akımın akmasına izin vermezler. Diyotun p kutbuna anot, n kutbuna ise katot denir. Diyotlar sadece anotlarına pozitif bir gerilim uygulanması durumunda akım geçişine izin verirler.
Diyot çalışma prensibi
Diyot nasıl çalışır şöyle özetleyebiliriz:
Diyotlar p tipi ve n tipi iki yarı iletken malzeme birleştirilerek elde edilir. Bu iki eleman birleştirildiğinde arada bir “tükenme bölgesi” yani bir “nötr bölge” oluşur. Bu bölge adeta bir izolatör görevi görür ve akım geçişine izin vermez. Pozitif taraftan negatif tarafa bir pozitif gerilim uygulandığında bu bölge ortadan kalkar ve akım pozitiften negatif tarafa akabilir. Diğer yönde gerilim uygulandığında ise bu bölge genişler ve akıma karşı direncini artırıp akım geçişini engeller.
Diyotlar hakkında şunları mutlaka göz önünde bulundurun:
- Diyotların çoğu silikon , germanyum veya selenyum gibi yarı iletken malzemelerden yapılır .
- Gerilimi mutlaka doğru yönde uygulayın. Diyot pozitiften negatife doğru akım iletir. Diyotun ileri yönde akım geçirmesi için Vf “eşik gerilimi”ne ulaşması gereklidir. Bu sınır silikon cihazlar için yaklaşık 0,6 V, germanyum cihazlar için 0,3 V ve selenyum cihazlar için 1 V’dur. Eşik gerilimi sıcaklığa göre de değişim gösterir. Sıcaklık artıkça eşik gerilim azalır. (Örnek: Germenyum 25 derecede 0,2 V, 60 derecede 0,1 V eşik gerilimine sahiptir)
- Diyotların tabii ki de sınırları vardır. Ters yönde uygulanan kapasitesinin üzerindeki akımları sınırlayamazlar ve bir süre sonra bozulup akımı iletirler. Vbr denen bu kırılma bölgesi eşiği aşıldıktan sonra diyot artık delinmiş olur.
- Diyotlar tam anlamıyla mükemmel devre elemanları değildir. Ters yönde bir gerilim uygulanırsa çok ufak da olsa “sızıntı akımı” denen akımları diğer tarafa geçirebilirler.
Diyot karakteristiği
Diyot çeşitleri ve özellikleri
- Kristal diyot (Nokta temaslı diyot) : Piyasada en çok kullanılan diyot tipidir. Doğrultmaç diyot olarak bilinir ve doğrultucu devrelerinde kullanılır.
- LED diyot (Işık yayan diyot): Enerjilendiklerinde farklı dalga boylarında ortama ışık yayan diyot tipleridir. Özellikle aydınlatma ve sinyalleme uygulamalarında kullanılır.
- Zener diyot (Gerilim sabitleyici diyot): Normal şartlarda yani düz bağlandıklarında kristal diyot ile aynı şekilde çalışır. Ters bağlandıklarında ise sabit çıkış gerilimi verirler. Gerilim regülasyonlarında kullanılır.
- Tünel diyot: Yüksek frekans uygulamalarında kullanılan oldukça hızlı diyotlardır. Negatif bir direnç bölgesine sahiptir ve kuantum mekanik etkisine sahiptir. Mikrodalga alanında yükselteç ve osilatör elemanı olarak kullanılır.
- Foto diyot: Fotonları emerek elektrik akımına dönüştürür. Işık sensörü ve ışık detektörü olarak çalışırlar. Güneş enerjisi panellerinde, CD çalarlarda kullanılırlar.
- Ayarlanabilir kapasiteli diyot (varaktör, varikap): Ters polarlama anında kapasitesi değişen diyot veya yarı iletken kondansatör olarak tanımlanabilir. İletişim sistemlerinde kanal seçici olarak kullanılır. Parametrik ve voltaj kontrollü osilatörlerde kullanılır.
- Schottky diyot (Baritt diyot): Hızlı anahtarlama kabiliyetine sahiptir. İletim anındaki gerilim düşüşleri azdır. Primer anahtarlamalı güç kaynaklarında, güneş bataryalarında, detektör ve mikrodalga sistemlerde kullanılırlar.
- Ani toparlanmalı diyot (step recovery diyot): Varaktörlere çok benzerdir ve daha gelişmişidir. Bu diyot ile frekansın 4 ve daha fazla kat büyütülmesi mümkündür.
Diğer diyot çeşitleri
- Lazer diyot
- İnfrared diyot (mikrodalga diyot)
- Gunn diyot
- Impatt diyot(çığ diyot)
- Köprü diyot
- Silikon diyot
- Germenyum diyot
- Dual diyot
- Büyük güçlü diyot
- Pin diyot
- SMD (Chip) diyot
Diyot nerede kullanılır?
Yüksek akımlarda ve düşük akımlarda da kullanılabildiğinden farklı kullanım alanlarına sahiptirler. Diyot kullanım alanları maddeler halinde şöyledir:
- Elektrik alanda doğrultucu (redresör), detektör, limitör ve anahtar olarak,
- Güç kaynaklarında AC akımları DC’ye dönüştürmek amacıyla,
- Radyo frekans devrelerinde sinyal ayırıcı olarak,
- Lojik (sayısal) devre elemanı olarak,
- Voltaj regülatörlerinde,
- Ters polarite koruması yapmak üzere elektrik ve elektronik cihazlarda,
- Seri bağlı güneş panellerinde bypass amaçlı,
- Endüktif devrelerde gerilim sıçramalarına karşı koruma yapmak amaçlı,
Kullanılabilirler..
Diyot neden arızalanır?
Üzerinden aşırı akım geçmesi, ortam sıcaklığının aşırı yükselmesi, lehimlemenin ve işçiliğin hatalı olması, uygulanan gerilimin aşırı artması, mekanik zorlamalar ve diyotun kalitesiz / yanlış üretilmiş olması gibi nedenler ile diyotlar arızalanabilir.
Diyot nasıl ölçülür?
Diyotun sağlamlık kontrolü şöyle yapılır:
Diyotun sağlamlığını dijital multimetre ile kontrol edebiliriz. Multimetrenin ölçüm hanesini Ohm moduna getirelim. Multimetrenin kırmızı ucunu diyotun katotuna, siyah ucu da anotuna dokunduralım. (Çoğu diyotta anot siyah, katot gümüş renklidir) Ekranda 0.5-0.8 aralığında bir değer görüyorsanız bir problem yoktur. Multimetre problarının yerini değiştirip bu kez tam ters uçlara dokunduralım. Şimdi de ölçü aletinde OL hatası almalısınız çünkü bu durumda diyot iletmemelidir. Eğer bir değer okursanız diyot delinmiş demektir.
Diyot sembolü
Diyot ile ilgili video
Kaynaklar:
